Je ziet het omdat je het verhaal kent, maar ook omdat je bekend bent met de verbeelding ervan. De tentoonstelling Thuis in de Bijbel die te zien is in het Catherijneconvent te Utrecht laat zien dat wat we als vanzelfsprekend herkennen, ook een culturele geschiedenis heeft, maar bovendien een in voor die tijd historische context. Zo zijn de winterse Jozef en Maria te zien op het schilderij van Pieter Brueghel (II) dat de titel draagt Volkstelling te Bethlehem. Het verwijst naar de bitterkoude winter 1565/1566. Daarnaast wordt het bijbels verhaal van de volkstelling gekoppeld aan de zware belastingen en de Spaanse onderdrukking. Het kantoor van de volkstelling laat namelijk een Habsburgs wapen zien en dat maakt het tot een belastingkantoor.

Thuis in de bijbel laat door middel van 45 schilderijen van Hollandse en Vlaamse meesters zien hoe deze de bijbels verhalen doorgeven door ze in een herkenbare actualiteit te plaatsen. We zien de Aanbidding van Jezus door de herders in een Jan Steen decor en het verhaal van Lazerus vertelt met op de voorgrond een decor van een banket met oesters en pasteitjes.

Een aantal schilderijen worden verbeeld door theatergezelschap Aluin. Met minimale middelen vertellen drie acteurs de verhalen van bijvoorbeeld Jona en Esther na. Omgeving wordt hierbij weer omgezet in voor ons toegankelijke taal.

Wie herkent niet in een naakte (de cruciale delen al dan niet met vijgenblad bedekt) man en vrouw, een hof met boom, appel en slang, Adam en Eva? Maar is dat altijd al zo geweest?
Deze week verschenen er berichten in het nieuws dat bestudering van twee Syrische kleitabletten uit de dertiende eeuw voor Christus leidde tot de conclusie dat er een Adam en Eva verhaal bestaat dat 800 jaar ouder is dan de bijbel. Er is sprake van een Wijngaard van de goden. Adam is hier geen mens, maar een god. Er is wel een boom, maar één die vergiftigd is en die Adam bijt. Hierdoor verandert Adam in een mens. Hier treft Eva geen schuld. Een theorie die ongetwijfeld veel stof zal doen opwaaien.
Eén ding lijkt me wel zeker. Als de makers van de kleitabletten ook tekeningen of schilderijen hebben gemaakt dan zullen die er zeker anders uitgezien hebben dan de illustraties die we nu kennen.
Thuis in de Bijbel laat goed zien hoe tijd- en cultuurgebonden gebonden de verbeelding van de Bijbelverhalen is. Zo kan een Bijbels verhaal geplaatst worden in een Italiaans landschap, populaire achtergrond in de 17e eeuw, met Friese koeien en Hollands gezin, de opdrachtgever van het schilderwerk, als toeschouwers.

Het is goed je te realiseren dat die context vaak bewust gecreëerd is, maar ook kan ontstaan doordat je je eigen culturele bril niet kan aflaten. In welke landschap lopen onze Jozef en Maria?